Przekopnice (triopsy), czyli odrobina prehistorii w akwarium
Przekopnice (Notostraca) to rząd bardzo prymitywnych skorupiaków z gromady skrzelonogów (Branchiopoda), znanych też jako triopsy. Określenie to wywodzi się od nazwy łacińskiej rodzaju Triops, którego przedstawiciele: przekopnica australijska (Triops australiensis), przekopnica właściwa* (Triops canciformes) i przekopnica długowidełkowa (Triops longicaudatus), najczęściej trafiają do zbiorników hobbystów. Możesz też spotkać się z określeniem nieborak. Nawiązuje ono do faktu, nagłego pojawiania się przekopnic wiosną w kałużach, jak gdyby spadły z nieba.
O przekopnicach mówi się, że to żywe skamieliny, ponieważ – od ich pojawienia się na Ziemi ok. 200 milionów lat temu do dnia dzisiejszego – praktycznie się nie zmieniły. Żyły wraz z dinozaurami, ale… w przeciwieństwie do nich, nie tylko udało im się dotrwać do naszych czasów, ale również rozprzestrzenić na całej kuli ziemskiej. A to wszystko za sprawą przystosowania do życia w dość ekstremalnych warunkach.
Gdzie żyją przekopnice (triopsy)?
Przekopnice (triopsy) żyją w kałużach lub innych niewielkich zbiornikach wodnych o charakterze okresowym. Życie w takich kałużach ma swoje wady i zalety. Zaletą jest to, że na ogół przekopnice mają taką kałużę dla siebie i nie spotkają tam ryb, które by je pożarły. Wadą jest to, że po krótszym lub dłuższym czasie kałuża wysycha. To sprawia, że życie przekopnic jest intensywne, ale krótkie (ok. 10 tygodni).
Jak wygląda przekopnica?
Pierwsze co rzuca się w oczy, gdy widzisz przekopnicę, to płaski karapaks (tarcza głowowa). Pokrywa on głowę i tułów skorupiaka. Jeśli ją delikatnie odchylisz, zobaczysz, że jest zrośnięta tylko z głową. Na karapaksie znajduje się para oczu złożonych oraz oko proste (tzw. naupliusowe), które jest skierowane do góry. Dobrze przeczytałeś. Te zwierzaki mają troje oczu. To proste, dodatkowe oko reaguje na światło, informując przekopnicę o położeniu jej ciała względem dna. Spod karapaksu widoczny jest wydłużony, segmentowany odwłok. Ostatni segment odwłoku to tzw. telson, to w nim zlokalizowany jest otwór odbytowy. Z telsonu wyrasta para długich wyrostków o wdzięcznej nazwie furka (co po łacinie znaczy widelec).
Jeżeli odwrócisz przekopnicę do góry nogami, zobaczysz dziesiątki odnóży. Na tułowiu jest ich 11 par, po parze na każdym z 11 segmentów. Pierwsza para odnóży tułowiowych przekształcona jest w czułki. Ma postać trzech długich, nitkowatych wyrostków i pełni funkcję narządu zmysłu. Kolejne pary odnóży o kształcie przypominającym listki służą do pływania, kopania, naganiania pokarmu i oddychania. I chociaż, w porównaniu do innych skorupiaków, odnóża przekopnic określa się jako pierwotniejsze, to dzięki temu, że są rozgałęzione, mogą pełnić tak wiele funkcji jednocześnie. Przyznaj, że wygląda to jak wysokiej klasy multitool.
U samic 11. para odnóży wyposażona jest w coś w rodzaju sakiewek, w których są przechowywane cysty, zanim zostaną zakopane w podłożu. Pozostałe pary odnóży w liczbie ok. 70 par znajdują się już na odwłoku. Na jednym segmencie może być od 6 do 12 par. Na tylnych segmentach odwłoku odnóży nie ma w ogóle. Rytmiczne szybkie ruchy odnóży związane są z ich funkcją oddechową, jak również naganianiem pokarmu do otworu gębowego.
Pobieranie pokarmu przez przekopnice
Może Cię to zaskoczyć, ale przekopnice (triopsy) posiadają otwór gębowy skierowany do tyłu. Prowadzi do niego rynienka pokarmowa, która biegnie wzdłuż spodniej strony ciała. Znajdujące się po bokach rynienki odnóża przesuwają pokarm od tyłu do przodu. Silne żuwaczki, w które zaopatrzony jest otwór gębowy, rozdrabniają i rozcierają go. A jak przekopnica zdobywa pokarm? Po prostu przykrywa go swoim ciałem. Z tego też powodu nie jest jej łatwo polować na zwinną i szybką zdobycz. Ale już osłabione czy chore kijanki, skorupiaki, owady albo narybek mają mniejsze szanse ucieczki. Przekopnice, na co wskazuje ich nazwa, przekopują podłoże w poszukiwaniu drobnych bezkręgowców i detrytusu. Nie gardzą również padliną.
Chłopiec czy dziewczynka – dymorfizm płciowy przekopnic
U przekopnic występują trzy płcie: samce, samice i obojnaki. W rezultacie mamy do czynienia z trzema różnymi strategiami rozrodczymi. Gdy w populacji występuje samiec i samica, dochodzi do kopulacji i zapłodnienia. Potomstwo z takiego związku to również samce i samice. Samica bez obecności samca rozmnaża się partenogenetycznie – składa niezapłodnione jaja, z których lęgną się tylko samice. Natomiast obojnaki posiadają zarówno narządy żeńskie, jak i męskie, co daje możliwość różnych konfiguracji. Mogą na przykład same się zapładniać lub zapładniać samice. Takie podejście do rozmnażania to gwarancja sukcesu, gdy żyje się w kałuży. Nigdy nie wiadomo, ile przekopnic się wylęgnie i jakiej będą płci. W tym wypadku wystarczy jedna samica, a gatunek zostanie przedłużony. W hodowli akwarystycznej samce trafiają się raczej rzadko.
Masz już podstawową wiedzę o tych małych, prehistorycznych skorupiakach. Jeżeli wzbudziły Twoje zainteresowanie, to czas by zacząć hodowlę triopsów.
* Przekopnica właściwa (Triops canciformes) w Polsce objęta jest ochroną częściową. Bezprawne jest jej pozyskiwanie i przetrzymywanie bez zezwolenia.
dr inż. Aleksandra Kwaśniak-Płacheta
Literatura
Uwe Dost (2006), Przekopnica właściwa (Triops canciformes) – spotkanie z żywą skamieliną, „Aqua Forum” nr 14, 61-71.
Dominik Tomaszewski (2006), Niezwykłe zwierzęta z zamierzchłej przeszłości, czyli o przekopnicach. Część I. „Nasze Akwarium” nr 81, 43-46.
Dominik Tomaszewski (2006), Niezwykłe zwierzęta z zamierzchłej przeszłości, czyli o przekopnicach. Część II. „Nasze Akwarium” nr 82, 19-23.
Jura C. (2002), Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej systematyki i filogenezy. Wydawnictwo Naukowe PWN.
https://profesorskiegadanie.blogspot.com/search?q=przekopnica
