Pokarm z owadami dla ryb akwariowych – poznaj jego moc 

Owady, zarówno formy dorosłe, jak i larwy, są naturalnym elementem diety wielu gatunków ryb. Dlatego też w odróżnieniu od karm dla psów owady w pokarmach gotowych dla ryb ozdobnych nie są czymś wyjątkowym i zaskakującym. Ważny jest natomiast inny aspekt. W związku z rosnącym zainteresowaniem owadami jako źródłem białka dla zwierząt hodowlanych, towarzyszących i ludzi stały się one popularnym tematem badań naukowych. W efekcie dysponujemy dużą wiedzą na temat ich właściwości odżywczych, co daje zupełnie nowy obraz tego surowca w żywieniu ryb akwariowych. Poznaj moc owadów i właściwości, jakim dysponuje nowy pokarm z owadami dla ryb akwariowych Tropical Insect Menu.

Moda na owady

Zainteresowanie owadami wynika z ciągłego poszukiwania alternatywnych, przyjaznych planecie i tanich źródeł białka o wysokich wartościach odżywczych. Znasz historię spiruliny? Jeżeli nie, koniecznie przeczytaj artykuł Spirulina – super alga dla ryb akwariowych. Podobny entuzjazm wzbudziły chlorella, drożdże i owady.

Na świecie za jadalne uznaje się ok. 2 tys. gatunków owadów. Procentowo najwięcej spożywanych jest chrząszczy z rzędu Coleoptera (31%). Popularne są również owady prostoskrzydłe (Orthoptera) – koniki polne, szarańcza i świerszcze, motyle (Lepidoptera) oraz owady błonkoskrzydłe (Hymenoptera), do których należą: pszczoły, osy i mrówki. Szacuje się, że owady są elementem codziennej diety ludzi w ok. 124 krajach Ameryki Południowej i Centralnej, południowo-wschodniej Azji oraz Australii i Oceanii.

Jednak zajadanie się chrupiącym chrząszczem na targowisku w Szanghaju to zupełnie co innego niż wykorzystanie owadów na szeroką skalę w produkcji karm dla zwierząt towarzyszących i hodowlanych. W tym wypadku wymagana jest nie tylko ogromna wiedza o biologii danego gatunku, ale potrzebny jest też pomysł na organizację całego cyklu hodowli i przetwarzania surowca.

Rozwojowi entomologii przemysłowej na przestrzeni lat towarzyszyło zmieniające się zainteresowanie różnymi gatunkami owadów. Podczas gdy w latach 80. XX wieku prym wiodła mucha domowa (Musca domestica), to już na początku XXI wieku uwaga skupiła się na mączniku młynarku (Tenebrio molitor) i drewnojadzie (Zophobas morio). Dzisiaj bez wątpienia gwiazdą wśród owadów jest Hermetia illucens, nazywana czarną muchą. Wyróżniają ją krótki cykl rozwojowy i szybki przyrost biomasy, co ma kluczowe znaczenie dla produkcji przemysłowej.

Dlaczego białko z owadów jest ekologiczne?

Owady na swoje potrzeby życiowe zużywają o wiele mniej energii i wody, potrzebują też dużo mniej miejsca w porównaniu do zwierząt hodowlanych. A co najważniejsze – sprawnie przekształcają organiczną materię roślinną w białko. Tą materią organiczną mogą być odpady i produkty uboczne z przemysłu rolno-spożywczego. Do tego dochodzą wysoka plenność i szybkie tempo wzrostu. Mówimy więc o organizmach, które nie tylko można wykorzystać jako pokarm, ale które niejako przy okazji mogą rozwiązać problem odpadów organicznych.

Owady mogą wyprodukować 1 kg białka z 2 kg pokarmu. Białko to jest wysoko oceniane pod względem przyswajalności i proporcji poszczególnych aminokwasów. Warto jednak mieć na uwadze, że wartość odżywcza owadów w bardzo dużym stopniu zależy od: gatunku, płci, stadium rozwojowego i ich diety. Modyfikacja podawanego owadom pokarmu w istotny sposób wpływa na parametry uzyskiwanej z nich mączki. Daje to potencjalnie ogromne możliwości w regulowaniu parametrów uzyskiwanego surowca.

Po co nam pokarmy z owadami dla ryb?

Jak się już pewnie domyślasz, mączki z owadów trafiły do akwakultury jako alternatywa dla drogich i bogatych w fosfor mączek rybnych. Przy czym nie ma tu wątpliwości co do tego, czy owady są dobrym składnikiem pokarmów dla ryb. W końcu to naturalny składnik ich diety. Problem leży gdzie indziej. Naukowcy szukają odpowiedzi na pytanie, jakie owady i w jakich ilościach można zastosować u poszczególnych gatunków ryb hodowlanych, aby zachować określone parametry hodowli. Pamiętaj, że to jest biznes, więc wszystko musi być odpowiednio skalkulowane.

Czy pokarmy z owadami wspierają odporność ryb?

W Chinach korzystny wpływ owadów na zdrowie ludzi znany jest od 3 tys. lat. Dzisiaj wiemy, że te właściwości są związane między innymi z obecnymi w owadach peptydami przeciwdrobnoustrojowymi (AMP – Antimicrobial Peptides). Są one ważnym składnikiem odporności wrodzonej. Odkryto je na początku lat 80 XX. u żab i ropuch. Obecnie znanych jest ponad 1500 takich peptydów pochodzących z roślin, grzybów, bakterii i zwierząt. W przypadku owadów po raz pierwszy wyizolowano je z poczwarek ćmy Hyalophora cecropia w 1980 r. Od tego czasu zidentyfikowano ponad 150 różnych AMP w owadach. 

Peptydy przeciwdrobnoustrojowe mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Wykazują również aktywność przeciwko niektórym pasożytom i wirusom. Badania prowadzone są pod kątem wykorzystania ich jako alternatywy dla konwencjonalnych antybiotyków. Mogą mieć zastosowanie w rolnictwie, w kontrolowaniu wektorów chorób (geny odpowiedzialne za produkcję AMP wprowadzane są do komarów roznoszących malarię) i w medycynie. Przypuszcza się również, że mogą stymulować wzrost ryb. 

Chityna – naturalny prebiotyk z owadów

Owady zawierają stosunkowo niedużo węglowodanów, zazwyczaj poniżej 20%. Jednak warto zaznaczyć, że jednym z nich jest chityna, która buduje zewnętrzne szkielety stawonogów, w tym owadów. Pod względem chemicznym chityna ma strukturę zbliżoną do celulozy. Dlatego jest traktowana jako nierozpuszczalne włókno pokarmowe o potencjalnych właściwościach prebiotycznych.

Chityna nie jest trawiona przez zwierzęta monogastryczne. Okazuje się jednak, że w przypadku ryb sprawa nie jest tak oczywista. U wielu gatunków ryb stwierdzano obecność chitynazy (enzymu rozkładającego chitynę). Przy czym jest to chitynaza wytwarzana przez same ryby, jak i produkowana przez bakterie chitynolityczne. Jednak zdolność do trawienia chityny przez ryby jest różna u różnych gatunków. Wyniki badań wskazują, że całkiem dobrze to wychodzi rybom morskim, ale już słabiej gatunkom o krótkich przewodach pokarmowych. Prawdopodobnie na sam proces trawienia chityny wpływa też skład diety ryb.    

Chityna wykazuje właściwości prebiotyczne, sprzyjając wzrostowi bakterii kwasu mlekowego, które to z kolei odgrywają istotną rolę w rozkładzie włókna pokarmowego. Bakterie kwasu mlekowego w przewodzie pokarmowym eliminują bakterie chorobotwórcze dzięki produkcji kwasu mlekowego, nadtlenku wodoru, bakteriocyn i biosurfaktantów – związków powierzchniowo czynnych, które utrudniają kolonizację przewodu pokarmowego bakteriom patogennym. Więcej o probiotykach w pokarmach dla ryb akwariowych przeczytasz we wpisie Pokarmy z probiotykiem dla ryb akwariowych.

Wiele badań wykazało, że pokarmy z owadami wpływają na wzrost bioróżnorodności mikrobiomu ryb. Po ich zastosowaniu stwierdzano u ryb zwiększenie liczby bakterii kwasu mlekowego i bakterii Bacillus sp. oraz redukcję liczby bakterii patogennych z rodzaju Aeromonas. Prebiotyczne działanie chityny wspiera kwas laurynowy (C12:0), którego owady są bardzo dobrym źródłem. Wykazuje on aktywność przeciwbakteryjną w stosunku do Escherichia coli, Clostridium perfringens i Salmonella sp.

Jakie wartości odżywcze mają pokarmy z owadami dla ryb?

Na początek przedstawiłam te najbardziej interesujące z punktu widzenia akwarysty właściwości owadów. Jednak, jak wiesz, owady to przede wszystkim źródło białka. Zawierają go dużo, średnio od 42% w hermetii do 60% w poczwarkach jedwabnika. W surowcu odtłuszczonym koncentracja białka jest jeszcze wyższa.

Nie ma jednak róży bez kolców. Białka jest dużo, ale profil aminokwasowy u poszczególnych gatunków owadów nie zawsze odpowiada w 100% zapotrzebowaniu ryb. Z popularnych gatunków owadów karmowych najlepszy profil aminokwasowy ma mączka z poczwarek jedwabnika. Przypomnę jednak, że parametry uzyskiwanej z owadów mączki można regulować poprzez dietę owadów. Liczne badania potwierdzają, że białko owadzie może mieć pozytywny wpływ na: wzrost ryb, przeżywalność, trawienie składników pokarmowych i homeostazę ich mikrobiomu.

Pokarmy z owadami dla ryb są również bardzo dobrym źródłem kwasów tłuszczowych, w tym tych wielonienasyconych (WNKT). Prym tu wiodą: mącznik młynarek, świerszcz domowy i mucha domowa.

Owady natomiast zawierają stosunkowo mało składników mineralnych. Wyjątkiem jest hermetia, będąca bardzo dobrym źródłem wapnia.

Tropical Insect Menu – pokarm dla ryb akwariowych z owadami

Istnieją dziesiątki, o ile nie setki badań dotyczących wykorzystania owadów w diecie ryb hodowlanych. Na ogół ich celem jest określenie, w jakim procencie można zamienić mączkę rybną na mączkę z owadów, tak aby zachować odpowiednie tempo wzrostu, ilość wykorzystanego pokarmu i jakość mięsa ryb. Większość badań wskazuje, że taka „podmiana” jest możliwa i daje dobre rezultaty.

Udział poszczególnych owadów w pokarmie uwzględnia najnowszą wiedzę naukową dotyczącą stosowania owadów w żywieniu ryb.

W przypadku ryb ozdobnych cel jest zgoła inny. Zależy nam na dostarczeniu im wszystkich niezbędnych składników odżywczych oraz składników funkcyjnych, wpływających np. na jej wybarwienie czy większą odporność na patogeny i rozwój wszystkich cech wyglądu zewnętrznego u form hodowlanych. Chcemy, by nasze ryby były piękne, zdrowe i żyły możliwie jak najdłużej. Podczas gdy w przypadku ryb hodowlanych ustala się dla każdego gatunku maksymalne ilości mączki z poszczególnych owadów, my chcemy z owadów wyciągnąć wszystko, co najlepsze dla ryb ozdobnych.

Dlatego powstała receptura pokarmu Tropical Insect Menu zawierająca nie jeden gatunek owada, a trzy. Ich różnorodny skład wzajemnie się uzupełnia – hermetia dostarcza odpowiednią ilość wapnia, jedwabnik – aminokwasy i nienasycone kwasy tłuszczowe, a mącznik młynarek – dużą dawkę tłuszczu. Razem są doskonałym źródłem białka, w tym AMP oraz chityny. Wszystkie trzy gatunki wspierają kolonizację przewodu pokarmowego ryb przez bakterie probiotyczne. W efekcie ma to ogromne znaczenie dla ich ogólnej kondycji i odporności. Dzięki takiemu połączeniu powstał unikalny pokarm zawierający w swoim składzie 45% owadów (15% hermetii, 15% mącznika młynarka i 15% jedwabnika). Warto podkreślić, że udział poszczególnych owadów w pokarmie uwzględnia najnowszą wiedzę naukową dotyczącą stosowania owadów w żywieniu ryb.

Poznaj owady użyte w pokarmie Tropical Insect Menu

Jedwabnik morwowy (Bombyx mori)

Poczwarki jedwabnika morwowego to cenne źródło białka dla ryb. Warto też wspomnieć o aspekcie ekologicznym tego surowca. Jego wykorzystanie w paszach dla ryb jest elementem zrównoważonego wykorzystania produktów ubocznych powstających w branży włókienniczej.

Szczególnie chętnie jedwabnik jest stosowany w żywieniu karpi (Cyprinus carpio). Obserwowano jego wpływ na większe przyrosty masy ciała, lepsze wykorzystanie paszy, a także wzrost współczynnika przeżywalności. Stosowany w naszych pokarmach jedwabnik to odtłuszczona mączka uzyskana z poczwarek, zawiera aż 74% białka i 7,5% tłuszczu.

Mącznik młynarek (Tenebrio molitor)

Mącznik młynarek jest przedstawicielem rzędu chrząszczy (Coleoptera). Odżywia się przede wszystkim pokarmem roślinnym, nie pogardzi jednak innymi owadami czy nawet padliną. Larwy tego owada są bogate w białko, o profilu aminokwasowym zbliżonym do tego w białkach soi i łososia. Natomiast profil kwasów tłuszczowych przypomina ten stwierdzany u  łososia czy pstrąga.

Mącznik jest dobrym źródłem kwasu linolowego (omega-6) i α-linolenowego (omega-3), oraz kwasu oleinowego i laurynowego. Ciekawe jest również to, że w larwach występują peptydy przeciwdrobnoustrojowe (AMP). W pokarmie Insect Menu stosowana jest odtłuszczona mączka z larw mącznika, która zawiera 66% białka i 10% tłuszczu.

Czarna mucha (Hermetia illucens)

Hermetia illucens (Black Soldier Fly) to gatunek muchy z rodziny Stratiomyidae. Dorosłe owady mają zwykle od 15 do 20 mm długości. Co ciekawe – nie mają żądła, aparatu gębowego ani narządów trawiennych, dlatego nie mogą gryźć i żywić się. Żyją z zapasów białka i tłuszczu, które są gromadzone podczas stadium larwalnego. Następnie po zakończeniu rozwoju larwalnego owad wchodzi w stadium przygotowawcze. Na tym etapie larwa przestaje żerować. Oczyszcza przewód pokarmowy, zmniejszając ryzyko przenoszenia patogennych mikroorganizmów.

Odtłuszczona mączka z larw hermetii, stosowana w Insect Menu, zawiera 10% tłuszczu i 55% białka oraz niezbędne aminokwasy, kwasy tłuszczowe, polisacharydy i mikroelementy. Wśród innych owadów karmowych hermetia wyróżnia się najwyższą zawartością składników mineralnych, w tym: wapnia, fosforu i magnezu.

dr inż. Aleksandra Kwaśniak-Płacheta

Literatura

Eggink K.M., Pedersen P.B., Lund I., Dalsgaard J. (2022). Chitin digestibility and intestinal exochitinase activity in Nile tilapia and rainbow trout fed different black soldier fly larvae meal size fractions. Aquaculture Research, 53, 5536–5546

Hui-Yu Yi, Munmun Chowdhury, Ya-Dong Huang, Xiao-Qiang Yu (2014) Insect Antimicrobial Peptides and Their Applications, Appl Microbiol Biotechnol. 98(13): 5807–5822

Józefiak A., Engberg R.M. (2017), Insect proteins as a potential source of antimicrobial peptides in livestock production. A review., Journal of Animal and Feed Sciences, 26, 2017, 87–99

Józefiak A., Nogales-Mérida S., Mikołajczak Z., Rawski M., Kierończyk B., Mazurkiewicz J. (2019), (Oncorhynchus mykiss) nutrition: the effects on growth performance, intestinal microbiota and gastrointestinal tract histomorphology, Ann. Anim. Sci., Vol. 19, No. 3, 747–765

Mikołajczak Z., Wachowiak R., Kowalska J., Homska N., Rawski M., Kierończyk B., Mazurkiewicz J., Józefiak D. (2020) Zastosowanie owadów w żywieniu ryb, Przegląd Hodowlany nr 3

Rimoldi S., Antonini M., Gasco L. et al. (2021) Intestinal microbial communities of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) may be improved by feeding a Hermetia illucens meal/low-fishmeal diet. Fish Physiol Biochem 47, 365–380

Tran G., Heuzé V., Makkar H.P.S. (2015) Insects in fish diets, Animal Frontiers 5 (2)

Weiner A., Paprocka I., Kwiatek K. (2018) Wybrane gatunki owadów jako źródło składników odżywczych w paszach, Życie Weterynaryjne 93(7)